زمستان سال 1372 در اثر یک اتفاق در معدن نمک چهرآباد زنجان، یکی از اسرارآمیزترین آثار باستانی و فرهنگی ایران زمین کشف شد. مومیاییهایی که بعدها نام «مردان نمکی» را بر آنها گذاشتند و توانستند رازهای بسیاری را برملا کنند.
چند سالی است که عمارت ذوالفقاری در شهر زنجان، امانتدار مومیاییهایی است که نمک، آنها را از هزاران سال پیش به عصر حاضر رسانده است. مردان نمکی که کاملا اتفاقی از لابهلای نمکها رخ نشان دادند و همراه خود اشیایی را آوردند که به کارشناسان کمک میکرد، اطلاعات بیشتری درباره شیوهی زندگی، معیشت و چگونگی مرگ آنها به دست آورند. در این مطلب از وبلاگ شاهسون سیر، به داستان پیدا شدن شش مرد نمکی ایران پرداختهایم.
در زمستان سال 1372، پس از کشف اتفاقی اولین مرد نمکی، متاسفانه عملیات بهرهبرداری از معدن نمک چهرآباد متوقف نشد! این موضوع باعث شد تا مرد نمکی بعدی در سال 1383 نه توسط باستانشناسان، بلکه با بولدوزها و شیوه مکانیکی کشف شود. به همین دلیل این مرد نمکی که قرنها در میان نمک سالم مانده بود، تقریبا متلاشی شد و بقایای آن توسط کارشناسان در موزه زنجان چیده شده است.
مرد نمکی شماره یک نیز که از او یک سر، یک چکمه، یک گردو و مقداری بند بهجا مانده بود به موزه ملی ایران واقع در تهران منتقل شد و او را در محفظهای مخصوص برای مشاهدهی عموم قرار دادند. باستانشناسان به دلیل جواهرات کار شده روی لباسهای این مرد و چکمهی دست دوزش، معتقدند که او از اشرافزادگان دوره هخامنشی بوده و احتمالا از جایی میگریخته.
با کشف مرد نمکی شماره 2 و تعدادی اشیای باستانی، بالاخره دستور کاوشهای کارشناسی در بخشی از معدن نمک صادر شد. با این حال مرد نمکی شماره 3 نیز به زیر چرخهای بولدوزر رفت و این مرد نمکی نیز متاسفانه نتوانست به شکل درستی به دست ما برسد.
بالاخره با کشف مرد نمکی شماره 4، سالمترین مومیایی نمکین در آن سالها به دست آمد. مرد نمکی که در هنگام پیدا شده بافتهای نرم بدنش هم باقی مانده بود و با سیتی اسکن مشخص شد که احتمالا سقف تونلهای نمک ناگهان روی سر این مرد ریخته و او را برای قرنها در میان نمک نگه داشته است.
بعدها مشخص شد این مومیایی حدود 16 یا 17 سال سن داشته، همراهش سفالینهها، چند تکه طناب گیاهی و... بوده و بر گوشهایش دو حلقهی نقرهای میآویخته. لباس این پس جوان نیز تقریبا سالم مانده و حتی میتوان نخهای رنگی کار شده در حاشیهی آنرا به وضوح مشاهده کرد.
قصه پیدا شدن مردان نمکی به همین شکل ادامه پیدا کرد تا اینکه تاریخ ما را به مرد نمکی شماره 5 رساند. مومیایی که از بخشهای نمکی معدن دور بوده و به دلیل نفوذ رطوبت بخشهای زیادی از آن نابود شده است. سر مرد نمکی شماره 5 زیر یک سنگ بزرگ بوده و به همین دلیل بخشهای دیگر این مومیایی قابل بررسی و کاوش بوده است.
مرد نمکی شماره 6، در سال 1386 در حوالی محل پیدا شدن مرد نمکی شماره 2 پیدا شد. این بار اما نه بولدوزرها بلکه دست مهربان باران، خاک را شسته و مرد نمکی را از خواب چند صد ساله بیدار کرده است.
از آنجا که نگهداری مردان نمکی نیاز به تمهیدات و تجهیزات کامل دارد، مرد نمکی شماره 6 هنوز در میان نمکهای معدن باقی مانده تا بعدها به محل مناسبی منتقل شود.
نکته بسیار جالب و قابل تامل درباره مردان نمکی کشف شده آن است که تقریبا بیشتر آنها کنار یکدیگر بودهاند اما هر کدام در دوران تاریخی متفاوتی زندگی میکردند! مثلا یکی از آنها در دوره هخامنشیان بوده و دیگری متعلق به زمان حکومت ساسانیان میباشد.
این نکته در کنار کشف سفالینهها و دیگر آثار باستانی نشان میدهد که اگر کاوشهای کارشناسی و درستی در معدن انجام شود، بیشک نور دانش بر بخشی دیگر از تاریخ و تمدن ایران زمین خواهد تابید.
دوست دارید این مردان نمکی را ببینید؟ خبر خوب این است که آژانس شاهسون سیر با فراهم آوردن تورهای متنوع که در آنها بازدید از موزه مردان نمکی زنجان گنجانده شده است، شما را به ملاقات این مومیاییهای اسرار آمیز خواهد برد. برای دیدن این موزه میتوانید در تور «تکاب و تخت سلیمان» و یا «تور زنجان» ثبتنام کنید.